شیوه های جذب نوجوانان وجوانان به نماز

قسمت اول :

آسیب شناسی گرایش جوانان به مساجد و نماز جماعت

شماری از کارشناسان امورفرهنگی معتقدند که جوانان در روی آوردن به فریضه مهم نماز به عملکرد و رفتار الگوها توجه خاص دارند. آنها می گویند که جوانان ذهن پرسشگری دارند و برای سوالات گوناگون خود در زمینه های مختلفی ازجمله مسائل مذهبی به دنبال پاسخ قابل قبول هستند. به گفته بسیاری از صاحبنظران و کارشناسان امور دینی و اجتماعی کشورمان، امروزه مساجد بیشتر به صورت محلی برای عبادت تبدیل شده و برنامه های فرهنگی و هنری آن در حاشیه و نامتناسب با نیازهای نسل جوان است. دراین میان علل مختلفی از جمله عوامل خانوادگی ، فرهنگی ، اجتماعی ، سیاسی و اقتصادی درگرایش جوانان به نماز نقش دارد. بمباران اطلاعاتی و مسخ فردی و فرهنگی از سوی بیگانگان به یقین در بی توجهی نسل جوان کشورمان به فریضه نماز بی تأثیر نیست که دستاورد آن بی هویتی و دین ستیزی است.

وزیر آموزش و پرورش درهشتمین اجلاس سراسری نماز اعلام کرده بود ۷۶ درصد دانش آموزان کشور به اقامه نماز جماعت گرایش دارند در حالی که نتایج تحقیقات و پژوهشهای متعدد کارشناسان به نکته ای دیگر دراین باره اشاره می کند. شاید بتوان این رقم را اینطور تعدیل کرد که ۷۶ درصد دانش آموزان درنمازجماعت شرکت می کنند. درگفت و گوهایی که با برخی جوانان صورت گرفته ، آنها نیز نظراتی دارند که مواردی از آنها قابل دفاع است . بسیاری می گویند: برنامه ریزان برنامه های مساجد بیشتر میانسالان و سالخوردگانی هستند که شاید کمتر با نیازهای و خواسته های جوانان و سیر تحولات اجتماع آشناهستند. برخی از این جوانان عقیده دارند که بسیاری از برنامه های مساجد با سلیقه و روح شادی طلب شان کمتر سازگاری دارند. این عده معتقدند که وجود حاکمیت دینی برفضای کشور می طلبد همه مسوولان از پایه دینی قوی برخوردار باشند، دروغ نگویند، عوام فریبی نکنند، عمل وگفتار آنان یکی باشد و سطح زندگی خود را با زندگی طبقات پایین جامعه منطبق سازند.

از عوامل بسیار موثری که در جذب جوانان اسلام کارساز است آگاه کردن روحانیون ، ائمه جماعات و مبلغان دینی تغییر درنوع و شیوه بیدارگری و کشاندن جوانان به نماز جماعت می باشد. به دلیل اینکه محیط مدرسه جذابیت بیشتری برای جوان دارد ابتدا باید نماز جماعت را دراین محیط تقویت کرد و سپس با همان طراوت و نشاط به مسجد کشانده شود.

اصول و گام های جذب مخاطب به نماز

«هفت اصل و چهار گام جذب مخاطب به نماز»،

اصل اول، خیرخواهی است و مهم است نیت ما برای هدایت مخاطب به سوی نماز از روی خیرخواهی باشد نه قصد تخریب و ضایع کردن. وقتی نیت ما خیر باشد قطعا ً گفتار ما نیز گویای نیت قلبی ما خواهد بود.

اصل دوم، احترام به مخاطب و حفظ کرامت و شخصیت و انسانیت مخاطب است. ممکن است به کسی که می‌خواهیم تذکر بدهیم و او را به کار نیک و پسندیده‌ای مثل اقامه نماز و مسجد دعوت کنیم یا از کار زشت و ناپسندی باز داریم، چه بسا در بسیاری موارد دیگر او از ما بیشتر بداند و بفهمد و فقط در این مورد مرتکب خطا شده است...

اصل سوم، شناخت و آگاهی است، بدین معنا که خود ما به عنوان دلسوز و ناصح امین، نسبت به موردی که می‌خواهیم به مخاطب تذکر دهیم، باید از لحاظ شرعی و قانونی و عرفی اطلاعات کافی داشته باشیم.

اصل چهارم، کنجکاوی بی‌مورد و افراطی در مورد مخاطب است که ممنوع است، زیرا سد بزرگی برای برقراری ارتباط با او می‌شود.

اصل پنجم، صبر است که کلید کامیابی است. در مقابل ناملایمات و سختی‌های ‌احتمالی تبلیغ احکام دین، باید صبور بوده و استوار باقی بمانیم و عجله و شتابزده و احساساتی اقدام نکنیم.

اصل ششم، عدم اصرار به مخاطب، زیرا وظیفه ما در مقابل افرادی بی‌نماز و سهل‌انگار در نماز، فقط تذکر دادن دوستانه است. تذکر بدهیم و عبور کنیم و اصلا ً با مخاطب دهن به دهن نشویم، حال اگر در مقابل یک منکر چندین نفر به مخاطب تذکر دهند، فرد ناخود‌آگاه خود را ملزم به رعایت معروف و ترک منکر می‌بیند.

اصل هفتم که آخرین اصل از جذب مخاطب به نماز است، برخورد ساده اما هنرمندانه است به گونه‌ای که در جذب مخاطب به نماز و امر به‌معروف و نهی از‌منکر باید مانند هر اثر هنری، تلاش کرد تا محتوایی خوب در شکلی اثر‌گذار به مخاطب ارائه شود و نباید برای یک موضوع همیشه از یک روش ثابت استفاده کرد، بلکه لازم است گاهی با نگاهی به مخاطب و شرایط حاکم بر زمان، ارتباط، روش مناسب و شایسته‌ای را انتخاب کنیم.

و اما گام ها ی اساسی جذب مخاطب

چهار گام از مراحل جذب مخاطب به نماز و با راه‌های کارآمدی تبلیغ معارف نماز و فرهنگ مهدویت(عج) عبارتند از:

گام اول روبه رو شدن؛ اعمال و رفتاری ملاک است که نیاز به جستجو، تحقیق نداشته باشد و شما آن عمل را مثل بی‌توجهی به نماز را در ملأ‌عام مشاهده کردید و یا خود فرد رسما ً اعلام می‌کند من از نماز خوشم نمی‌آید، که ما باید از روش‌های تبلیغ چهره‌به‌چهره و تکنیک‌های برقراری ارتباط با مخاطب استفاده کنیم.

گام دوم؛ تشخیص اصل برخورد، چگونگی برخورد و توجه به آمادگی پذیرش مخاطب. مثلا ً وقتی به شدت گرسنه، تشنه، عصبی، خسته و بی‌حوصله هستید، وارد عمل نشوید. اگر مخاطب در شرایطی خاص است که تذکر دادن شما موجب هتک‌حرمت و یا ضایع شدن او می‌شود، یا وقتی برای خود و همراهانتان احساس خطر جانی و مالی می‌کنید و احتمال درگیری می‌دهید یا وقتی مخاطب در تألم روحی شدیدی مثل فوت یا بیماری عزیزانش هست یا مخاطب تعادل جسمی و روحی ندارد. مثلا ً قرص و مواد مخدر یا مشروبات الکلی مصرف کرده وارد عمل نشوید. باید مطالعه کنیم که برای اثرگذاری و جلوگیری از پیامدهای منفی چه روش یا روش‌هایی را با توجه به موفقیت مکانی، شرایط سنی، جنسیت و آداب و رسوم و.... انتخاب کرد. از جمله روش‌های برخورد :

1. مستقیم کلامی

2. مستقیم غیر کلامی

3. غیر مستقیم کلامی

4. غیر مستقیم غیر کلامی است.

گام سوم عبارت است از؛ اجرا که قاطعانه اما مؤدبانه بگوئید، تذکر به مخاطب در جمع و حضور دیگران نباشد. مگر آنکه مطمئن باشید لازم است دیگران نیز از کار شما درس بگیرند، جملات و تذکرات با اعتماد به نفس و توکل به‌خدا و به دور از هرگونه تحقیر و ضایع کردن مخاطب باشد. اگر از روش کلامی مستقیم استفاده می‌کنید جمله خود را با سلام و لطفا ً آغاز کنید و تذکر شما در جذب مخاطب به اقامه نماز همراه با منت گذاشتی، مسخره کردن و بزرگ‌نمایی کردن نباشد، ضمن جلب اعتماد طرف مقابل و برخورد کوتاه از کلمات مثبت استفاده کنید. معمولا ً افعال مثبت بیش از افعال منفی در مخاطب امکان پذیرش را فراهم می‌‌کند.

  گام چهارم؛ آمادگی در مقابل واکنش‌های احتمالی مخاطب است، وقتی شما کسی را می‌خواهید به دین و نماز دعوت کنید چند حالت دارد 1.تذکر را می‌پذیرد و به آن عمل می‌کند که از او تشکر صمیمانه می‌کنید. حتی اگر به همه تذکرات شما هم عمل نکرد، 2.تذکر را ظاهرا ً می‌پذیرد اما عمل نمی‌کند، 3.تذکر را نمی‌پذیرد و با پاسخ‌های سربالایی بی‌ربط یا بهانه‌گیری موضوع را به اصطلاح از سر خود باز می‌کند که بهتر است شخصی دیگری با روش متفاوتی او هم تذکر دهد، 4.تذکر را نمی‌پذیرد اما نسبتا ً با تندی یا تندی همراه با ناسزا و دشنام همراه می‌کند. مقابله به مثل نکنید و تلاش کنید با حفظ آرامش و متانت از محیط دور شوید.

شیوه ها و عوامل جذب نوجوانان و جوانان به مسجد

برای جذب جوانان و نوجوانان به مساجد و نماز جماعت و شرکت در سایر برنامه‌های فرهنگی مساجد شیوه‌ها و عواملی وجود دارد که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:

الف) امام جماعت

امام جماعت در هر مسجد عاملی مهم در پیشرفت و ترقی مسجد به شمار می‌رود و چنانچه دارای شرایط لازم باشد، تأثیری بسزا در تحولات مثبت در جوانان و در نتیجه گرایش آنان به مساجد خواهد داشت؛ این صفات از این قرار است: 

برای مطالعه به ادامه مطلب بروید

۱ـ ثابت بودن

شناخت امام جماعت از مسجد، مؤمنان محل و نمازگزاران و غیره از جمله اموری است که در عملکرد وی نقشی مهم دارد؛ خصوصیات و اوضاع خاص هر محل و اهالی آن باعث می‌شود که وی تصمیم مقتضی اتخاذ کند و در راه اجرای آن گام بردارد که ثابت بودن امام جماعت در مسجد محل این مسأله را عملی می‌سازد.

۲ـ توانایی علمی

از عواملی که می‌تواند در جذابیت امام جماعت مؤثر باشد، توانایی و اندوخته‌های علمی اوست، چرا که ممکن است سؤالی از طرف جوانان در حیطه‌ی تخصصی او مطرح شود تا او با استفاده از معلومات خود در زمینه‌های مختلف از جمله جامعه شناسی، و روان‌شناسی جوانان و غیره، پاسخ دهد. طبیعتاً قدرت علمی روحانی مسجد باعث اطمینان و اعتماد مردم، به خصوص جوانان می‌شود و آنان نیز همواره سعی می‌کنند در مواقع لزوم با او ارتباط برقرار سازند و با اطمینان خاطر و طیب نفس با وی معاشر باشند و از کمالات و معلومات او بهره‌مند شوند.

۳ـ نظم

امام جماعت ضرورت دارد که در کلیه‌ی کار‌های مربوط به مسجد نظم و انضباط را مراعات کند، به موقع به مسجد بیاید، نماز را اقامه کند و اوقات سخنرانی و ارشاد مردم را تنظیم و با توجه به حال حضار مطالب خود را بیان کند و از ذکر مطالب اضافی و اطاله‌ی کلام خودداری ورزد.

۴ـ‌ بیان ساده و شیوا

مطالبی که امام جماعت بیان می‌کند،‌ باید حتی المقدور ساده و شیوا باشد و از تلفظ کلمات و جملات عجیب و غریب و نا‌مأنوس بپرهیزد؛ ‌چرا که عمده‌ی مخاطبان وی بی‌سواد، کم سواد‌ و ناآشنا به کلمات تخصصی هستند،‌در غیر این صورت با توجه به روحیه‌ی جوانان و کم ظرفیت بودن آنان، خستگی و کسالت بر آن‌ها عارض می‌شود.

۵ـ ‌ابتکار خلاقیت

بعضی از وعاظ هنگام سخنرانی آموخته‌های علمی خود را به همان‌گونه که فرا گرفته‌اند،‌ بیان می‌کنند، در حالی که می توانند با ذکر مثال‌ها و حکایت‌های تاریخی، مطالب و کلمات قصار، شوخ طبعی و داستان‌های شیرین را با رعایت نکات روانشناسی جوانان به گونه‌ای زیبا و جذاب‌تر عرضه کنند.

۶ـ‌ دوستی با جوانان و نوجوانان

امام جماعت مسجد می‌تواند با کنار گذاشتن بعضی از محدودیت‌های کاذب یا غیر ضروری، بین خود و جوانان،‌ آن‌ها را به خود نزدیک کند؛ به قدر معقول با آنان صحبت کند،‌ احوال آن‌ها را در حالت عادی و غیر عادی جویا شود و حتی المقدور در همنشینی‌ها و مجالست‌ها همراه آنان باشد و از فرصت‌های مناسب به منظور بیان مقصود استفاده کند؛ در حالی که بعضی از روحانیان با اتخاذ تدابیر نامناسب و حالت‌های عالمانه به خود گرفتن، سنگین و رنگین حرکت کردن بی‌حد، هم کلام نشدن با دیگران ‌خصوصاً جوانان و ...، بین خود و جوانان فاصله می‌اندازند.

۷ـ‌ احترام و تواضع

همیشه با احترام به دیگران و داشتن حالت تواضع در مقابل همنوعان، نوعی ارادت قلبی دیگران را در حق خود جذب می‌کنیم، حال اگر تواضع و احترام از جانب روحانی و رهبر معنوی،‌آن هم با جوانان که دارای قلبی پاک و جویای صحبت هستند، صورت گیرد، قطعاً موفقیت‌های چشمگیری به دست خواهد آمد؛ این روش از جمله طرق تبلیغ عملی است که در تاریخ صدر اسلام خصوصاً در وصف پیامبر گرانقدر اسلام نقل شده است و نتایج بسیار خوبی هم در بر داشته است.

۸ـ‌ آراستگی ظاهری

روحانی و رهبر معنوی در اجتماع باید در قالب الگو و نمونه‌ی خوبی‌ها مطرح شود؛ بنابراین امام جماعت باید به بهترین وجه ممکن لباس بپوشد، تمیز باشد، محاسن مرتب داشته باشد و از عطر استفاده کند؛‌مواظب نظافت دهان و دندان و احیاناً بوی بد دهان خود باشد و در مجموع مسأله‌ی نظافت ظاهری را فراموش نکند.

۹ـ‌ توانایی جسمی

در برگزاری نماز جماعت و سخنرانی‌ها لازم است مسائلی نظیر وقت دیگران و کهولت سن حاضران مراعات شود؛‌حال اگر امام جماعت سن بالایی داشته باشد، طبیعتاً نماز طولانی می‌شود و ممکن ا ست مأمومان خسته شوند.

۱۰ـ دارا بودن دانش لازم

اگر امام جماعت صرفاً به یک سری اطلاعات علمی دست یافته باشد،‌ انتقال آن به روش معمولی و بیان ساده‌ی آن مطالب ممکن نیست و با توفیق کمتری قرین است؛ لذا ضروری است از علوم دیگر نظیر روانشناسی جوانان و نوجوانان استفاده شود.

۱۱ـ ‌درک موقعیت سنی جوانان

موقعیت سنّی جوانان و نیاز‌ها و روحیات آنان در این سنین باید مورد توجه قرار گیرد؛ لازم نیست همیشه از آنان بخواهیم در کلیه‌ی مراسم ادعیه و زیارات شرکت و گریه و زاری را پیشه کنند، زیرا جوانان و نوجوانان در کنار این مسائل معنوی نیاز به تفریحات سالم و ورزش و آموختن دانش روز دارند؛ تحرک و انرژی زیاد از خصوصیات این دوران است و جوانان به تنوع بیشتری نیازمندند.

۱۲ـ‌ تهیه‌ی امکانات مالی

امام جماعت می‌تواند با نظارت کامل و سر و سامان دادن به امور مالی مسجد و تخصیص بودجه‌های لازم در راه جذب جوانان، به این مهم دست یابد. 

ب) ‌مسجد

خود مسجد و ویژگی‌های آن نیز می‌تواند عامل جذابی به منظور گرایش جوانان و نوجوانان به مسجد باشد. این ویژگی‌ها و خصوصیات عبارت‌اند از:

۱ـ فضای مناسب و ظواهر خوب آن

مسئولان ذی ربط در عصر کنونی باید در احداث مساجد تا حد زیادی مداخله کنند، انتخاب محل احداث نقشه‌ی مورد نظر، امکانات و فضای سبز آن و غیره باید حساب شده و از روی اصول باشد؛ احداث مسجد در کوچه و پس کوچه‌ها و با مساحت کم، بدون دیگر امکانات سوت و کور است و رغبتی در دل جوانان و نا‌آشنایان به مسجد ایجاد نخواهد کرد.

۲ـ‌ نظافت

تمیزی و پاک بودن از جمله عواملی به شمار می‌رود که باعث گرویدن جوانان به مسجد می‌شود، لذا مسئولان مسجد باید در خصوص غبار روبی، نظافت منظم روزانه یا هفتگی، شستن فرش‌ها و عطر افشانی اقدام کنند. نظافت دستشویی‌ها، ‌ایجاد امکانات بهداشتی نظیر صابون، مایع ضد عفونی کننده، آب گرم در زمستان‌ها و شستشوی مرتب و منظم محیط دستشویی‌ها و به کار بردن خوشبو کننده‌های مناسب از ضروریات مساجد است.

۳ـ وسایل صوتی، و وسایل گرما‌زا و سرما‌زا

کسانی که گاهی به مناسبتی به مسجد راه می‌یابند چنانچه با مسائل ناخوشایندی از قبیل نامناسب بودن صدای بلند‌گوها و سرد یا گرم بودن بیش از حد مسجد روبرو شوند، تنفر در قلب آنان پدید می‌آید و سابقه‌ی ذهنی منفی در اذهان ایشان باقی می‌گذارد، همچنین تنظیم نور کافی در خود مسجد از اهم مسائل است.

۴ـ‌ تصمیم‌گیری متمرکز

مؤمنان و نمازگزاران و مسئولان مربوط می‌‌توانند به منظور تنظیم برنامه‌ها و امور مساجد و جلوگیری از پراکندگی و تعدد تصمیم‌گیری‌ها، با انتخاب شماری از افراد جوان و متعهد و حتی المقدور متخصص، همچنین ریش سفیدان با نظارت امام جماعت در قالب هیئت امنا، امور مساجد را با صلابت و برنامه ریزی منسجم اداره کنند.

۵ـ ایجاد امکانات فرهنگی ورزشی

مسئولان و گردانندگان مساجد می‌‌توانند با تهیه و تخصیص امکانات فرهنگی از قبیل: کتابخانه،‌سالن مطالعه، تشکیل گروه‌های تواشیح، سرود، همخوانی قرآن و تشکیل جلسات آموزش قرآن در دوره‌های گوناگون،‌کلاس‌های تقویتی رایگان و کلاس‌های آموزشی دیگر، باعث جذب جوانان به مساجد شوند؛ در کنار این مسائل تهیه‌ی امکانات ورزشی مرتبط با مسجد تا جایی که حرمت آن به طور کامل محفوظ بماند نیز می‌تواند در شمار عوامل جذب ‌کننده محسوب شود.

۶ـ استفاده از افراد خوش صدا

بسیاری از اوقات می‌بینیم در مساجد از قاریان قرآن و مؤذن‌های مسن و افراد بد صدا استفاده می‌شود که انسان به هنگام شنیدن صدای آنان ناگزیر باید گوش خود را بگیرد. طبیعی است که این موضوع باعث دفع جوانان از مساجد می‌شود.

ج) ‌هیئت امنای مسجد

پیشبرد امور مسجد و آبادانی آن، ‌هم به لحاظ معنوی و هم به لحاظ مادی، اشتراک مساعی و همت والای اعضای هیئت امنا را می‌طلبد، آنان می توانند با همفکری و همدلی، از عهده‌ی این وظیفه‌ی شرعی و داوطلبانه به خوبی بر‌آیند و ذخیره‌ای برای آخرت خود بردارند؛ خصوصیات ضروری که می‌باید این افراد داشته باشند، به قرار زیر است:

۱ـ همکاری جدی

اعضای هیئت امنای مسجد می‌باید در ادای وظایف خود جدیت داشته باشند و مصمم حرکت کنند، در غیر این صورت اختلال در امور مسجد پیش می‌آید.

۲ـ ‌تقسیم کار

به نظر می‌رسدکه امور مسجد می‌باید به تناسب سن، تخصص، علاقه و دیگر عوامل شخصی اعضای آن هیئت، تقسیم شود تا فشار کار بر دوش فرد یا افراد معینی نباشد؛ ‌از طرف دیگر این اعضا می‌توانند از افراد غیر عضو که علاقه به کار دارند کمک بجویند تا در تسریع کار مؤثر باشند، مراعات مجموعه‌ی امور یاد شده باعث بروز حرکتی منسجم در امور مساجد می‌شود که برای افراد مرتبط با مسجد و خصوصاً جوانان دلپذیر خواهد بود.

۳ـ‌ علاقه به کار

افرادی که در قالب عضو این هیئت به کار مشغول می‌شوند باید در برابر مسئولیت پذیرفته شده علاقه داشته باشند و از نیّت غیر تقرب الی الله پرهیز کنند تا بتوانند بدون هیچ گونه دلسردی فعالیت کنند.